ممکن است علاقه‌ی زیادی به کفش داشته باشید یا به‌تعداد زیادی برای خودتان و فرزندانتان کفش بخرید. بسیاری از ما تجربه‌ی خرید زیاد و خالی شدن کارت‌های بانکی‌‌مان را داشته‌ایم؛ اما برای بعضی از مردم انگیزه‌ی در دست داشتن پلاستیک‌های خرید، علی‌رغم ضعف مالی‌ای که برایشان به همراه دارد، باعث اعتیاد آن‌ها به خرید می‌شود.
شاید تا به حال به ذهنتان خطور نکرده باشد که خرید کردن بیش از حد هم می‌تواند نوعی اعتیاد به حساب بیاید. حالا اگر شما هم جزو معتادان به خرید هستید، این مطلب را تا انتها بخوانید. شاید نیاز به ترک کردن داشته باشید.
شخصی را در نظر بگیرید که همواره بدهکار است. در حالی که همکاران او با همان میزان درآمد او می‌توانند دخل و خرج خود را متعادل نگه دارند. این شخص ممکن است خانواده‌ای داشته که راه‌ورسم خرید کردن را به درستی به او نیاموخته‌اند و برای همین، با عادات مالی اشتباهی بزرگ شده است. این فرد به‌معنای واقعی معتاد خرید کردن است و اراده‌ای هم برای مدیریت این وضعیت ندارد. به طوری که در زمان بی‌پولی، حتی به قیمت بدهکار کردن خود، راهی برای خرج کردن پیدا می‌کند. آیا این شخص برای شما آشناست؟ یا در خودتان شباهت‌هایی با او می‌بینید؟
اعتیاد به خرید؛ اعتیاد پنهان
اعتیاد داشتن به خرید ممکن است کمی دور از ذهن به‌نظر برسد؛ اما محققان می‌گویند که این مسئله واقعی است. همانطورکه دکتر اِیپریل بنسون نویسنده‌ی کتاب «بخریم یا نخریم» می‌گوید: «این فرایند زمانی رخ می‌دهد که برخی افراد وقت، انرژی و پول زیادی را صرف خریدکردن یا حتی فکرکردن به خرید می‌کنند که به‌طور جدی زندگی آن‌ها را مختل می‌کند.»
علاوه‌بر تاثیرات تکان‌دهنده و آشکار مالی، افراط در خرید عواقب عاطفی نیز دارد: شما بعد از هر سری خریدهای متوالی احساس گناه، شرم و اضطراب می‌کنید. به‌علاوه، این موضوع می‌تواند با ایجاد اختلاف با دوستان و خانواده، به روابطتان آسیب برساند. این موضوع حتی می‌تواند به زندگی حرفه‌ای شما هم آسیب برساند: ممکن است به دلیل اعتیادی که دارید وقت زیادی را در محل کارتان به‌جای کار کردن به گشت‌وگذار در فروشگاه‌های آنلاین و خریدهایتان اختصاص دهید. نتیجه چه می‌شود؟ مشخص است پایین آمدن راندمان کاری و چه بسا اخراج از محل کار.
موسسۀ بازپروری اعتیاد ایلینویز، اعتیاد به خرید کردن را این‌گونه تعریف می‌کند: «خرید و خرج کردن غیر ارادی یک الگوی خرید مزمن و تکراری است که مقابله با آن کاری همواره دشوار بوده و در نهایت، عواقب مضری به همراه خواهد داشت. این اختلال به‌عنوان یک اختلال کنترل تکانه‌ای تعریف شده و دارای ویژگی‌هایی مشابه با دیگر اختلالات اعتیادآور بدون استفاده از مواد سمی یا مخدر است.»
اما علی‌رغم اینکه اعتیاد به خرید کردن می‌تواند ویرانگر باشد، این بیماری به‌ندرت جدی گرفته می‌شود. بِنسون می‌گوید «اعتیاد به خرید اعتیاد خندان نامیده می‌شود؛ چون از لحاظ اجتماعی پذیرفته شده است. از آن‌جایی که بسیاری از مردم متوجه نمی‌شوند که اعتیاد به خریدکردن ممکن است چگونه باشد، دچار شدن به چنین اعتیادی خیلی راحت‌تر است.»
چرا به خرید کردن معتاد می‌شویم؟
همانند اعتیاد به الکل، سیگار کشیدن یا قمار کردن، دوستداران خرید به راه‌حلی سریع اعتیاد دارند تا احساس خوبی داشته باشند. بِنسون می‌گوید: «در واقع، خرید کردن باعث تحریک هورمون‌هایی در مغز می‌شود که ما به‌واسطه‌ی آن‌ها احساس خوبی خواهیم داشت.»
گاهی معتادان از خرید کردن به‌عنوان یک راه برای احساس حالت ایدئال خود استفاده می‌کنند. بِنسون اعتقاد دارد: «خرید کردن شکاف بین شخصیتِ واقعی آن‌ها و شخصیتی را که دوست دارند باشند، پر می‌کند. آن‌ها کسب کالا‌های مادی را به‌عنوان هدف اصلی زندگی می‌بینند که شاخصی از موفقیت و مسیر خوشبختی است.» در واقع، خرید کردن می‌تواند شما را از هدف‌هایتان دورتر کند.
این روند تماماً به تزلزل ختم می‌شود. همانطورکه دکتر جان رابرتس می‌گوید: «مردم با خرید کردن در حال پر کردن چاله‌های زندگی‌شان هستند، با اینکه جنبه‌های دیگر زندگی‌شان مثل شغل یا رابطه‌ی آن‌ها، رضایت‌بخش نیست.»
اعتیاد به خرید تلاشی برای پر کردن چاله‌های روحی مثل تنهایی، عدم کنترل یا اعتمادبه‌نفس پایین است. اغلب یک خلق‌وخوی منفی مثل بحث یا خستگی باعث ایجاد علاقه به خرید می‌شود. گرچه، کاهش احساسات منفی موقتی است و با افزایش اضطراب یا حس گناه جایگزین می‌شود.
نشانه‌های اعتیاد به خرید چیست؟
اگر می‌خواهید بدانید شما به خرید معتاد هستید یا نه، خواندن این نشانه‌ها شگفت‌زده‌تان می‌کند.
افراد معتاد به خرید، معمولاً دارای این نشانه‌ها هستند:
- در واکنش به احساس ناامیدی، خشم یا ترس خرید می‌کنند؛
- خرید و خرج کردن‌هایشان موجب ایجاد استرس احساسی شده و زندگی‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛
- با دیگران به‌خاطر میزان خرید و پول خرج کردن‌هایشان جدل دارند؛
- وقتی کارت بانکی همراهشان نیست، احساس می‌کنند گم شده‌اند؛
- خرج کردن‌هایشان موجب ایجاد حس خوب و اضطراب توأمان می‌شود؛
- موقع خرید کردن احساس می‌کنند کاری غیرمجاز انجام می‌دهند؛
- بعد از خرید کردن احساس گناه، خجالت و گیجی می‌کنند؛
- به دیگران درمورد چیزهایی که می‌خرند و قیمت‌هایشان دروغ می‌گویند؛
- مدام به پول فکر می‌کنند؛
- زمان زیادی برای بالاوپایین کردن حساب‌ها و بدهی‌هایشان صرف می‌کنند تا برای خریدهای جدیدشان پول جور کنند.
حالا اگر شما هم این حالت‌ها را باهم یا تنها تجربه کرده‌اید، شاید یکی از قربانیان اعتیاد به خرید باشید؛ اما نگران نباشید چون راهکارهایی برای مقابله با این نوع از اعتیاد وجود دارد.
چگونه با اعتیاد به خرید مقابله کنیم؟
کسانی که تا به حال دچار این اعتیاد نشده‌اند، نمی‌توانند این شرایط را درک کنند. آن‌ها نمی‌دانند که اجبار و اضطرار برای خرید چیزی، چقدر مهم است و احتمالاً حس گناه بعد از خرید هم هیچ‌وقت به سراغشان نمی‌آید؛ اما کسانی که دچار این حالت هستند، جدا از لذتی که از خرید می‌برند، از آن رنج هم می‌برند. خوشحال‌کننده است که بدانیم راهکارهایی برای رهایی از این اعتیاد وجود دارد. در ادامه به این راهکارها می‌پردازیم:
- یکی از راهکارها این است که فقط پول نقد همراه داشته باشید. همراه نداشتن کارت بانکی دردسر دارد. درست است؟ البته؛ ولی نکته همین‌جاست. اگر کنترلی روی خرج کردن خود ندارید، مانعی برای این عادتتان ایجاد کنید. برای همین باید سختی‌هایی را متحمل شوید. خرج کردن پول نقد باعث می‌شود احساس کنید که واقعاً در حال خرج کردن پول هستید. کارت‌های بانکی پلاستیکی این حس را کاملاً منتقل نمی‌کنند.
- تمام خرج‌ها (حتی کوچک‌ترین آن‌ها) را یادداشت کنید. شاید اصلاً خودتان هم ندانید که چقدر دارید خرج می‌کنید.
- خرید کردن را مثل یک بازی فکری انجام دهید. مثلاً اگر به فروشگاهی زنجیره‌ای می‌روید یا اینترنتی خرید می‌کنید و برای خرید اجناس وسوسه می‌شوید، قبل از نهایی کردن خرید، سبد خریدتان را بررسی کنید و اجناسی را که ضروری نیستند، حذف کنید. قطعاً علت وسوسه شدن برای خریدهای غیر ضروری را از یاد می‌برید.
- خود را در موقعیت وسوسه قرار ندهید. بهترین راه برای صرفه‌جویی در هزینه این است که شرایط وسوسه شدن را از خود دور کنید، مثلاً اگر نقطه‌ضعف شما کتاب است، از کتاب‌فروشی‌ها بیرون بیایید و دور خرید آنلاین را هم خط بکشید. اگر تمایل دارید که در فروشگاه‌های بزرگ دور بزنید، از مراکز خرید دور بمانید. نرفتن به مکان‌هایی که به‌طور معمول در آن‌ها خرید می‌کنید، به‌ویژه اگر تحت استرس عاطفی هستید، بسیار مؤثر است.
- به اهداف بلندمدت خود فکر کنید. افراد چاق معمولاً موقع غذا خوردن به این فکر می‌کنند که این غذا برایشان ضرر دارد یا نه. همین سوال را باید افراد معتاد به خرید موقع خرج کردن پول از خود بپرسند: آیا این خرید من را به اهداف بلند مدتم نزدیک‌تر می‌کند یا از آن‌ها دورتر؟
- کمک بخواهید. کمک خواستن از دیگران هیچ خجالتی ندارد. از یک دوست نزدیک یا اعضای خانواده خود بخواهید که به شما در این زمینه کمک کنند. در صورت لزوم، حتی می‌توانید از کمک حرفه‌ای یک روانشناس و مشاور هم استفاده کنید.
سوال‌هایی که قبل از خرید کردن باید از خود بپرسید
- چه زمانی از آن استفاده خواهم کرد؟ کسانی که بی‌هدف خرید می‌کنند، معمولاً کلی وسیله دارند که هیچ‌گاه از آن‌ها استفاده نمی‌کنند. موقع خرید از خودتان صادقانه بپرسید که آیا از آن وسیله استفاده خواهید کرد یا آن هم به سرنوشت دیگر وسایل مبتلا خواهد شد.
- آیا مدلی شبیه به این را قبلا خریده‌ام؟ اگر جوابتان به این سوال بله است، پس دیگر چرا باید یکی دیگرش را بخرید. این سوال را حتی موقع خرید لباس هم از خودتان بپرسید.
- خریدم را کجا بگذارم؟ خیلی عجیب است که همین سوال خیلی وقت‌ها مانع این می‌شود که بی‌هدف خرید کنیم. سعی کنید فضای جدید برای خریدهای جدید ایجاد نکنید و این محدودیت در فضا، باعث می‌شود که کمتر خرید کنید.
- آیا می‌توان یک مدل دست دوم تمیز از همین جنس با قیمت کمتر بخرم؟ درمورد بسیاری از وسایل از جمله ماشین، لوازم الکترونیکی و بازی‌های کامپیوتری این مسئله صادق است. نیاز نیست همیشه جنس دست اول بخرید. شاید با قیمتی بسیار کمتر بتوانید همان جنس را با کیفیت خوب از کسی بخرید.
- آیا کسی هست که بتواند این وسیله را به من قرض بدهد؟ در بسیاری اوقات با قرض کردن یک وسیله از یک آشنا، که شاید برای مدت کوتاهی مورد نیاز باشد، نیاز به خرید آن از بین می‌رود.
- آیا می‌توانم برای خریدنش صبر کنم؟ وقتی در برابر وسوسهٔ خرید وسیله‌ای قرار می‌گیرید، این سوال می‌تواند کمک بزرگی برای شما باشد. در بسیاری اوقات آن میل زیاد برای خرید بعد از مدتی از بین می‌رود.
- چرا باید چنین چیزی بخرم؟ درست است که بیشتر اوقات وسیله‌ای می‌خریم که یکی از احتیاجات ما را برآورده می‌کند، اما در بعضی مواقع ما تحت تاثیر یک آگهی تبلیغاتی جدید، وسیله‌ای را می‌خریم و باید قبل از خرید این سوال مهم را از خود بپرسیم.
- آیا گزینه‌های بهتری هم وجود دارند؟ برای اینکه بعد از خرید احساس پشیمانی و گناه نکنید، بهتر است قبل از خرید هرچیزی مشابه‌های آن را بررسی کنید.
این سوال‌ها را برای ترک عادت خرید کردن‌های بی‌هدف از خود بپرسید. به‌طور قطع، برای هر خرید ضروری و ساده نیازی نیست همۀ این سوال‌ها پرسیده شود که در این صورت، خود ممکن است به یک وسواس فکری تبدیل شود. این سوالات تنها باید جلوی خریدهای بی‌حساب‌وکتاب شما را بگیرد. در هر حال، باید اعتیاد پنهان به خرید را جدی بگیرید.
