با مفهوم سوگیری زیان‌گریزی آشنا شوید

همه ما وقتی پولی را به دست می‌آوریم خیلی خوشحال می‌شویم؛ اما وقتی پولی را از دست می‌دهیم خیلی ناراحت می‌شویم. با این حال ناراحتی ما از ضرر مالی، خیلی بیشتر از خوشحالی ما در زمانی است که پولی را به دست می‌آوریم. به عبارت دیگر؛ رنج از دست دادن بیش از لذت به‌دست آوردن است. به این نوع از احساس، سوگیری زیان گریزی گفته می‌شود. اما سوال این است که دلیل سوگیری زیان گریزی چیست؟ آیا این احساس فقط در مورد مسائل مالی است؟ سوگیری زیان‌گریزی چه تاثیری بر سرمایه‌گذاری، ریسک‌پذیری و تنظیم امور مالی شخصی دارد؟ 

حتما این داستان کوتاه از چارلی چاپلین را شنیده‌اید که روزی چارلی، جوکی را برای تماشاگران تعریف کرد. تماشاگران خندیدند. او دوباره همان جوک را تعریف کرد، اما این بار تعداد کمتری از حضار خندیدند. چارلی، برای سومین بار نیز آن جوک را تعریف کرد؛ اما دفعه سوم، تقریبا کسی نخندید. چارلی که انتظار چنین واکنشی را داشت، رو به حضار گفت چرا یک جوک نمی‌تواند چندین بار تو را بخنداند؛ اما یک غم می‌تواند بارها تو را بگریاند؟ این داستان کوتاه، می‌تواند بیانگر سوگیری زیان از دست رفته به شکلی دیگر باشد. اما واقعا چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟ در پاسخ به این سوال گفته شده است که سوگیری زیان از دست رفته منشا روانی دارد. یعنی این احساس، یکی از ویژگی‌های ذاتی و روانی انسان‌ها است که اگر بخواهیم ریشه آن را به طور دقیق مشخص کنیم، شاید به اجداد غارنشینمان نیز برسیم.
اما سوگیری زیان گریزی در مفهوم علمی خود اولین بار در سال 1979 توسط فردی به نام آموس تورسکی و همکارش دانیل کانمن، شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفت. بعد از آن در سال 1992، زمانی که محققان یک ایده انتقادی را پیرامون سوگیری زیان گریزی بیان کردند، این موضوع قابل توجه‌‌تر شد. محققان دریافتند که افراد به تغییرات منفی و مثبت، واکنش متفاوتی نشان می‌دهند. این واکنش‌ها باعث شد تا محققان به طور دقیق‌تر به دلایل این موضوع بپردازند. در نهایت چند عامل به عنوان مهم‌ترین دلایل سوگیری زیان گریزی مطرح شد: 

فعالیت‌های مغز و نظم عصبی
در زمانی که ما با یک ضرر مالی یا اتفاقی بد مواجه می‌شویم، سه ناحیه در مغز ما فعال می‌شود. آمیگدال (بخشی از مغز که ترس را پردازش می‌کند)، جسم مخطط (بخشی از مغز که خطاهای پیش‌بینی را مدیریت می‌کند) و ناحیه اینسولار یا قشر جزیره‌ای مغز (بخشی از مغز که با آمیگدال کار می‌کند تا ما را از انواع خاصی از رفتارها دور کند) وقتی یک اتفاق غیرقابل کنترل رخ می‌دهد، ترکیبی از این اعمال عصبی، به واکنش‌های غیرقابل کنترل کمک می‌کند. به عنوان مثال، پاسخ ما به تلاطم هواپیما. این نواحی از مغز که در هنگام از دست دادن فعال می‌شوند، نسبت به ترس و خسارات ارتباط نزدیکی دارند.

عوامل اجتماعی-اقتصادی
ثابت شده است که سلسله مراتب اجتماعی، از عوامل تاثیرگذار بر سوگیری زیان گریزی است. انا اینسی، دانشیار رفتار سازمانی در دانشکده اقتصاد لندن، طی تحقیقاتی که در این رابطه داشت دریافت که افراد صاحب قدرت، کمتر سوگیری زیان گریزی دارند (رنج کمتری به هنگام از دست دادن دارند). این به این دلیل است که افراد قدرتمند معمولاً به دلیل ثروت و شبکه خود در موقعیت بهتری برای پذیرش این موضوع هستند و آسیب کمتری می‌بینند.

ثروت در سوگیری زیان گریزی تاثیرگذار است؛ زیرا افراد ثروتمند معمولاً شرایط بهتری برای جبران ضررهای خود دارند.

فرهنگ
تحقیقات نشان داده است که در فرهنگ‌های جمع‌گرایانه، افراد کمتر از ضرر و زیان‌های خود آسیب می‌بیند. یک نظریه برای این موضوع این است که فردی که در یک محیط جمع‌گرایانه زندگی می‌کند از آن‌جایی که ارتباطات اجتماعی بیشتر (و نزدیک‌تری) دارد، اگر تصمیم نادرستی بگیرد و متحمل ضرر شود، از حمایت دوستان، خانواده و جامعه برخوردار خواهند شد بنابراین آسیب کمتری خواهد دید. نقطه مقابل این موضع برای افرادی است که در فرهنگ‌های فردگرایانه زندگی می‌کنند.

افرادی که در فرهنگ‌های فردگرایانه زندگی می‌کنند، به دلیل نداشتن پایگاه‌های ارتباطی موثر، احتمالا بیشتر در معرض سوگیری زیان گریزی و آسیب‌های آن هستند.

چطور در تصمیم‌گیری‌های مالی موفق عمل کنیم؟
ریسک مالی چیست؟ انواع ریسک مالی که باید آن‌ها را بشناسیم (بخش اول)

سوگیری زیان گریزی، یکی از موضوعات مهم در اقتصاد رفتاری است. اقتصاد رفتاری به تبیین و تاثیر عوامل روانشناختی مانند احساسات بر عوامل و تصمیمات اقتصادی می‌پردازد. علت آنکه این موضوع در علم اقتصاد مورد توجه بیشتر قرار گرفته است، این است که تاثیرات سوگیری زیان گریزی در تصمیمات مالی برجسته‌تر است. در اینجا چند نمونه برای شما آورده‌ایم تا بهتر متوجه این قضیه شوید:

• اگر سهامی با احتمال از دست دادن پول، به عنوان یک سهم ریسکی تلقی شود، حتی اگر پتانسیل سود یا پاداش بالا داشته باشد، احتمال کمتری دارد که افراد در آن سهام سرمایه‌گذاری کنند. زیرا نفرت و یا درد از دست دادن سرمایه، دو برابر بیشتر از لذت کسب پاداش مالی است.

• سوگیری زیان گریزی را می‌توان به نوعی اجتناب افراد از خطرات یا احتمال ضرر نیز دانست. معمولا افرادی که دارای احساسات زیان گریزی شدید هستند، در سرمایه‌گذاری‌ها، به سمت سرمایه گذاری‌های کم ریسک می‌روند و از این طریق خود را از رسیدن به سودهای بالا محروم می‌کنند.

• اثرات مضر زیان گریزی باعث می‌شود که سرمایه گذاران سهام یا وجوه زیان‌ده را برای مدت بسیار طولانی نگه دارند. آن‌ها از فروش سهامی که در ضرر هستند، خودداری می‌کنند و آن را برای مدت طولانی نگه می‌دارند، حتی اگر جایگزین بهتری برای سرمایه گذاری وجود داشته باشد.

سوگیری زیان گریزی، یک گرایش طبیعی در انسان‌ها است و مانع از ضررهای بزرگ می‌شود. از این رو برخی سوگیری زیان گریزی را به نوعی عدم ریسک‌پذیری می‌دانند. بر این اساس، برخی معتقدند سوگیری زیان گریزی، می‌تواند واکنش طبیعی انسان به برخی از ضررهای احتمالی باشد.

اگرچه سوگیری زیان‌گریزی در بسیاری از موقعیت‌ها مفید است، اما می‌تواند از انتخاب‌های منطقی جلوگیری کند و مانع از تصمیمات منطقی برای افراد شود. در واقع افراد برای سود کردن، مجبور هستند از سوگیری زیان گریزی بپرهیزند.

زیان‌گریزی یک جنبه مهم از زندگی روزمره افراد در حوزه مالی است. افرادی که گرایشات سوگیری زیان گریزی در آن‌ها شدیدتر است، داشته‌های خود را دو دستی می‌چسبند؛ مگر اینکه دلیل خوبی برای تغییر وجود داشته باشد. اما این روش در درازمدت می‌تواند مشکلاتی را برای آن‌ها از نظر مالی به دنبال داشته باشد. یک راه عاقلانه برای کاهش سوگیری زیان گریزی، در نظر گرفتن حد ضرر در هر چیز است. از طرفی اگر به دلیل تمایلات سوگیری زیان گریزی، از سرمایه گذاری اجتناب کردیم باید از خود بپرسیم که در صورت انجام این اقدام بدترین نتیجه چه خواهد بود. معمولاً این به ما کمک می‌کند تا تصمیمات خود را منطقی کنیم.