یک نوامبر، روز جهانی وگان‌ها نامیده شده است. وگان‌ها همان گیاه‌خواران هستند با این تفاوت که پرهیز وگان‌ها از مواد حیوانی محدود به نخوردن گوشت نیست. آن‌ها هیچ محصولی را که با آسیب به حیوانات تولید شده باشد، استفاده نمی‌کنند؛ مانند لبنیات، عسل، تخم پرندگان، چرم طبیعی یا لوازم آرایشی‌ای که تست حیوانی دارند. وگان‌ها در نتیجۀ رژیم غذایی‌ای که انتخاب کرده‌اند، منابع پروتئین محدودی دارند؛ به همین دلیل، منابع پروتئین گیاهی از جمله پنیر سویا یا توفو، برایشان به یکی از خوراکی‌های اصلی تبدیل شده است.
در سال‌های اخیر، گیاهخواری بسیار تبلیغ شده است و طرفداران یا به‌عبارت بهتر پیروان آن در سراسر جهان، از جمله ایران بسیار زیاد شده است. با وجود تحقیقاتی که صورت گرفته، هنوز دلیل رشد وگانیسم کاملاً مشخص نیست؛ اما یکی از فرض‌هایی که در این رابطه به ذهن می‌آید، ارزان بودن مواد غذایی رژیم وگانیسم است؛ اما آیا واقعاً این فرض درست است؟ چرا افراد به گیاهخواری وگانیسم روی می‌آورند؟ آیا راه‌هایی برای رژیم گیاهخواری ارزان وجود دارد؟
تاریخچه گیاهخواری و فواید و ضررهای آن
در ابتدا بد نیست بدانید وگانیسم با گیاهخواری متفاوت است. وگان‌ها، کاملاً و به طور مطلق گیاه‌خوار هستند. آن‌ها حتی از خوردن فرآورده‌های لبنی مانند شیر و پنیر نیز خودداری می‌کنند؛ اما گیاه‌خواران این محدودیت را برای خود قائل نیستند. وگانیسم مفهوم جدیدی است و شاید تاریخچه آن به صد سال نیز نرسد؛ اما تاریخچه گیاهخواری بسیار طولانی است. کالین اسپنسر در کتاب تاریخ گیاهخواری معتقد است اجداد اولیه ما، بخشی از دوران زندگی خود را با گیاهخواری گذرانده‌اند.
در حال حاضر بسیاری از افراد مشهور این سبک از رژیم غذایی را انتخاب کرده‌اند. در ایران می‌توان از کسانی چون صادق هدایت نام برد. برد پیت و ناتالی پورتمن از جمله افراد معروفِ گیاه‌خوار هستند.
فارغ از تاریخچه گیاهخواری، آنچه که اهمیت دارد این است که سبک غذایی گیاهخواری، فواید و ضررهای زیادی دارد. افزایش برخی از بیماری‌های روحی و جسمی مانند افسردگی، ریزش مو، پوکی استخوان، کاهش ویتامین‌های بدن مانند B12 و مواد معدنی همچون آهن و روی، از جمله این ضررها است. از طرفی دیگر، وگان‌ها ممکن است در زندگی روزمره خود با محددیت‌هایی نیز روبرو باشند. مثلاً آن‌ها نمی‌توانند همراه با دوستان یا خانواده خود به هر مهمانی یا رستورانی بروند، اگر هم بروند احتمال اینکه نتوانند غذای مورد نظرشان را پیدا کنند، زیاد است. البته کمبودهای خوراکی با رژیم غذایی درست و مصرف مکمل‌ها قابل جبران است. به‌علاوه، با رواج بیشتر وگانیسم، روزبه‌روز دستورهای غذایی و رستوران‌های وگان نیز بیشتر می‌شود.
گیاهخواری در کنار عوارض و مضراتی که ممکن است به همراه داشته باشد، فواید زیادی نیز دارد. از جمله این فواید می‌توان به کاهش فشار خون، کاهش اوره، کاهش دیابت و کاهش وزن اشاره کرد. از دیگر فواید گیاهخواری که ارتباط چندانی با بدن انسان ندارد، می‌توان به تأثیر آن بر محیط‌زیست، کاهش هزینه‌های زندگی و کاهش هزینه‌های اقتصادی کشورها اشاره کرد.
تأثیر گیاهخواری بر حفظ محیط‌زیست
تارا گولدینگ، یکی از محققان برجسته در زمینه گیاهخواری و تأثیرات آن بر محیط‌زیست معتقد است: «اغلب این تصور وجود دارد که اتخاذ رژیم گیاه‌خواری‌ای که برای محیط‌زیست نیز مفید باشد، دست‌نیافتنی است، زیرا تصور اکثر افراد این است که هزینه گیاهخواری بالا است.» اما واقعیت این‌گونه نیست. گیاهخواری و مواد آن نه تنها دست‌نیافتنی نیست، بلکه تأثیرات مثبت زیادی نیز بر محیط‌زیست دارد. گیاهخواری در حفظ جنگل‌ها، آب و جلوگیری از فرسایش خاک، تأثیرگذار است.
وقتی گوشت کمتری استفاده شود، جنگل‌های کمتری برای چرای دام‌ها از بین می‌رود. به این ترتیب خاک کمتری فرسایش می‌یابد و حتی مصرف آب نیز کمتر می‌شود؛ زیرا آب مصرفی برای محصولات دامی بیشتر از آب مصرفی جهت پرورش گیاهان است.
تأثیر گیاهخواری بر هزینه‌های شخصی
جالب است بدانید که وگانیسم یا گیاهخواری در کاهش هزینه‌های زندگی نیز تأثیرگذار است. رژیم غذایی وگان‌ها تقریباً ارزان‌تر از رژیم گوشت‌خواران است؛ زیرا اولاً مواد غذایی گیاه‌خواران که شامل سبزیجات، حبوبات و... است، ارزان است و از طرفی جایگزین‌های زیادی برای مواد غذایی وجود دارد؛ مثلاً شما اگر یک نوع سبزی خاص را از غذایتان حذف کنید، می‌توانید مشابه آن سبزی را با همان خواص و حتی با قیمت ارزان‌تر پیدا کنید. البته برخی از خوراکی‌ها یا مواد غذایی گیاهی نیز قیمت بالایی دارند؛ مثل پنیر و شیرهای غیرلبنی یا سوسیس و کالباس‌های گیاهی، یا حتی آجیل‌ها. با این حال برنامه‌های غذایی وجود دارد که می‌تواند این هزینه‌ها را کاهش دهد.
تصور جامعه این است که گیاهخواری هزینه بالایی دارد. دکتر مارکو اسپرینگمن، محقق دانشگاه آکسفورد، در این رابطه گفته است: «ما فکر می‌کنیم اگر این واقعیت را به شما منتقل کنیم که رژیم غذایی گیاهخواری می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های شما شود، شگفت‌زده شوید. البته وقتی دانشمندانی مثل من از تغذیه سالم و سازگار با محیط‌زیست حمایت می‌کنند، اغلب گفته می‌شود که ما در برج‌های خود نشسته‌ایم و چیزی را تبلیغ می‌کنیم که از نظر مالی برای اکثر مردم غیرقابل دسترس است؛ اما واقعیت کاملاً برعکس است. این رژیم‌ها می‌توانند برای موجودی بانکی شما و همچنین برای سلامتی و سیاره شما بهتر باشند.»
به گفته محققان دانشکده ورزش و علوم تغذیه دانشگاه دیکین، گیاهخواری می‌تواند باعث صرفه‌جویی سالانه 1260 دلار در هزینه‌های یک خانواده چهار نفره شود.
پیشنهاد مطالعه
آیا مواد غذایی وگان در همه کشورها ارزان است؟
طبق تحقیقات صورت‌گرفته، رژیم غذایی گیاهخواری ارزان‌ترین گزینه در کشورهای پیشرفته یا کشورهایی که درآمد بالا دارند، است. طبق تحقیقات دانشگاه آکسفورد، رژیم غذایی وگان در کشورهایی مانند ایالات‌متحده، بریتانیا، استرالیا و در سراسر اروپای غربی، می‌تواند صورت‌حساب غذای شما را تا یک‌سوم کاهش دهد. دکتر مارکو اسپرینگمن، یکی از محققان آکسفورد نیز طی این تحقیق نشان داد که در کشورهای که درآمد آن‌ها بالا است، رژیم‌های وگان، مقرون به‌صرفه‌ترین گزینه بودند و باعث کاهش هزینه‌های غذا تا یک سوم شدند.
در این تحقیق، رژیم‌های گیاهخواری یا وِجِتِرین در رتبه دوم قرار داشتند و در رتبه آخر نیز رژیم‌های با مقادیر کم گوشت و لبنیات بودند که منجربه کاهش هزینه‌ها تا 14 درصد شدند. در رابطه با کشورهای کم‌درآمد نیز تحقیقات، حکایت از ارزان بودن مواد غذایی گیاهی داشت. طبق این مطالعه، در کشورهای کم‌درآمد، مانند شبه‌قاره هند و یا جنوب صحرای آفریقا، هزینه‌های مواد غذایی گیاهی تا یک چهارم ارزان‌تر از یک رژیم غذایی معمولی غربی است.
درمورد هزینه‌های رژیم غذایی وگان در ایران تحقیق دقیقی صورت نگرفته است. بعضی مواد غذایی وگان در ایران کمیاب‌تر از کشورهای غربی است و همین ممکن است موجب شود بعضی محصولات گیاهی گران‌تر باشند؛ اما می‌توان گزینه‌های بومی یا محصولات خانگی را جایگزین آن‌ها کرد. برای مثال، می‌توانید به‌جای خرید شیر و پنیر گیاهی آن را در خانه درست کنید یا به‌جای پنیر سویا، با نخود توفو درست کنید. دنبال کردن دستورهای غذایی وگان به شما ایده‌های خوبی برای تنظیم وعده‌های غذایی گیاهی‌تان خواهد داد. باید توجه کنید که برای تأمین همۀ مواد غذایی مورد نیازتان ممکن است نیاز پیدا کنید از مکمل‌ها استفاده کنید و این مقداری هزینه‌هایتان را بیشتر خواهد کرد، البته کسانی که رژیم غذایی همه‌چیزخواری دارند نیز، غالباً به مکمل‌ها نیاز پیدا می‌کنند؛ زیرا کمتر به چیزی که می‌خورند دقت می‌کنند. پس از این بابت تفاوت چندانی با دیگران ندارید.
چرا افراد به رژیم غذایی گیاهی روی می‌آورند؟
برخی معتقدند علت زیاد شدن پیروان گیاهخواری، به دلیل مسائل اقتصادی است حتی گروهی گیاهخواری را یک نماد روشنفکرانه می‌دانند و به دلایل نمایشی و غیرواقعی، این نوع رژیم غذایی را انتخاب می‌کنند؛ اما جدا از آنکه برخی افراد به دلایل نمایشی گیاه‌خوار می‌شوند و دوباره به سبک غذایی گوشت‌خواری برمی‌گردند، بسیاری از افراد به دلایل دیگر گیاه‌خوار می‌شوند.
برخی از اصلی‌ترین دلایل گیاهخواری عبارت است از: سلامتی، درمان بیماری، اعتقادات مذهبی، نگرانی درمورد رفاه حیوانات یا استفاده از آنتی بیوتیک‌ها و هورمون‌ها در دام‌ها یا تمایل به غذا خوردن به گونه‌ای که باعث استفاده بیش از حد از منابع محیطی نشود.
اصل مهم در هر رژیم غذایی، استفاده از برنامه‌های مناسب است
شاید با خواندن این مطلب برای کاهش هزینه‌هایتان وسوسه شوید و به یک‌باره تصمیم بگیرید که به رژیم وگان یا گیاهخواری روی آورید؛ اما اگر واقعاً تنها دلیل شما برای گیاهخواری مسائل اقتصادی است، بهتر است همین‌جا متوقف شوید و راه دیگری را انتخاب کنید. واقعیت آن است که گیاهخواری در کنار تمام فواید خود، ضررهایی نیز دارد و از طرفی افراد عمدتاً به دلایل اعتقادی، سلامتی و گاه مسائل روحی به آن روی می‌آورند. افرادی که با این دلایل گیاه‌خوار می‌شوند، معمولاً با مشکلات و دشواری‌های کمتری نیز مواجه می‌شوند. بنابراین اگر هدف شما از انتخاب سبک غذایی خاص، مسائل اقتصادی است، این هدف را از طریق برنامه‌های غذایی مناسب به دست آورید. این روش باعث می‌شود علاوه بر کاهش هزینه‌های زندگی، از سلامت جسمی و روحی نیز برخوردار شوید.
