میلیون‌ها نفر هر روزه تصمیم‌های مالیِ نادرست می‌گیرند. شاید در زمان حاضر متوجه نادرست بودن این تصمیمات نشوند؛ اما قطعاً پس از گذشت زمان به این موضوع پی خواهند برد. بدون شک تصمیمات مالی نادرست هزینه‌های مادی، روحی و روانی زیادی را برای افراد به همراه خواهد داشت. اگرچه همیشه برای گرفتن تصمیمات مالی مهم و بزرگ راه‌حل های زیادی وجود دارد؛ اما ممکن است مهم‌تر از پیدا کردن این راه‌حل‌ها، پاسخ به این سوال اهمیت داشته باشد که چه دلایلی باعث می‌شود در زندگی‌مان تصمیمات مالی اشتباه بگیریم؟ با ما همراه باشید تا پاسخ این سوال مهم را پیدا کنید.
۱) بی‌پول هستید و احساس خستگی و فرسودگی می‌کنید
چرا کسی حاضر می‌شود وام با سود ۱۰ درصد بگیرد؟ چرا برخی برای هله‌هوله‌ها پول می‌دهند درحالی‌که اگر در خانه غذایشان را درست کنند، برایشان ارزان‌تر تمام می‌شود؟ چرا هفته‌ای ۵۰ هزار تومان برای خرید محصولات دارای قرعه‌کشی خرج می‌کنند درحالی‌که می‌توانند همان پول را برای پرداخت وام‌ها و بدهی‌هایشان کنار بگذارند؟
حقیقت این است که، طبق گزارش جدیدی از بانک جهانی، افراد بی‌پول بیشتر در دام تصمیم‌های مالیِ غلط می‌افتند. این افراد بیش‌ازحد پول قرض می‌کنند یا وام می‌گیرند و خیلی کم پس‌انداز می‌کنند؛ اما این گزارش افراد بی‌پول را مقصر نمی‌داند، بلکه می‌گوید انتخاب‌های دشواری که افراد بی‌پول هرروزه و دائماً با آن روبه‌رو هستند به‌نوعی روی وضعیت روانی و اجتماعی‌شان فشار وارد می‌کند و درنتیجه تصمیم‌گیری‌های آنان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و منجر می‌شود که دست به انتخاب‌های نادرستی بزنند.
بانک جهانی به چند مورد از پژوهش‌های دانشگاهی استناد کرده تا ادعای خود را تأیید کند که ضعف در عملکرد شناختی ناشی از درگیریِ ذهنی با مسائل مالی باعث کاهش ۱۳ واحدیِ ضریب‌هوشی می‌شود، مثل اینکه فرد کُل خواب شبانه‌ی شب قبلش را از دست داده باشد یا به‌شکل مزمن به الکل اعتیاد داشته باشد. به گفته‌ی پژوهشگران، این موضوع می‌تواند نشان دهد که چرا افراد بی‌پول بیش از بقیه تصمیم‌هایی می‌گیرند که اوضاع مالی‌شان را وخیم‌تر می‌کند.
یکی از افرادی که اوضاعی مالی وخیمی داشت وضعیت خود را چنین شرح می‌دهد: «هفت سال پیش که ۳۲ سال سن داشتم و دانشجو بودم، همزمان دو شغل با حداقل دستمزد داشتم. سبک زندگی‌ام این‌طور بود که باید ساعت ۶ صبح از خواب بیدار می‌شدم و پس از نیمه‌شب و اتمام ساعات کاریِ شغل دومم به خانه برمی‌گشتم. سیگار می‌کشیدم، مدام هله‌هوله می‌خوردم و قادر نبودم برای آینده‌ام برنامه‌ریزی کنم. به نظر من، استراحت‌کردن نعمتی بود برای پولدارها. باید درک کنید که ما هیچ‌وقت احساس خسته نبودن نخواهیم کرد. هیچ‌وقت احساس امیدواری نخواهیم کرد. تصمیم‌های مالی اشتباه زیادی می‌گیرم؛ اما هیچ‌کدام‌شان در درازمدت اهمیتی ندارند؛ چراکه هیچ‌وقت از بی‌پولی درنخواهیم آمد.»
پژوهشگران این مطلب را این‌گونه بیان کردند: «اگر می‌خواهید افراد بی‌پول را درک کنید، تصور کنید که حواس‌تان به جایی دیگر پرت است. شب قبل کم خوابیده‌اید. برایتان سخت است که واضح فکر کنید و روی خودتان کنترل داشته باشید. حواس‌تان پرت می‌شود و خیلی راحت آشفته می‌شوید و هر روزتان به همین منوال می‌گذرد.»
افراد بی‌پول بیشتر در دام تصمیم‌های مالیِ غلط می‌افتند. انتخاب‌های دشواری که افراد بی‌پول هرروزه و دائماً با آن روبه‌رو هستند به‌نوعی روی وضعیت روانی و اجتماعی‌شان فشار وارد می‌کند و درنتیجه تصمیم‌گیری‌های آنان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و منجر می‌شود که دست به انتخاب‌های نادرستی بزنند.
۲) در تست مارشمالو (تست خود کنترلی) شکست می‌خورید
در آزمایشی روان‌شناختی از دانشگاه استنفورد، معروف به تست مارشمالو، در حالی که از بچه‌ها فیلم گرفته می‌شد، به آن‌ها گفتند که می‌توانند همان لحظه یک مارشمالو را بردارند یا اینکه کمی صبر کنند و دوتا گیرشان آید. پژوهشگر عامدانه اتاق را به مدت ۱۵دقیقه ترک می‌کند و بچه‌ها را در کوشش و تکاپو برای تعویق لذت لحظه‌ایِ خوردنِ مارشمالو تنها می‌گذارد.
به‌طور میانگین، بچه‌ها قادر نبودند بیش از سه دقیقه جلوی خودشان را بگیرند، اگرچه یک نفر از هر سه نفر توانست کُل ۱۵دقیقه را دوام آورد و یک مارشمالوی دیگر جایزه بگیرد.
در سال‌های بعد، پروفسور والتر میشل، کسی که این آزمایش را ترتیب دیده بود، دریافت آن بچه‌هایی که کمتر از بقیه توانسته بودند جلوی لذت لحظه‌ایِ خودشان را بگیرند بیشتر از بقیه دچار شکست‌های تحصیلی می‌شوند و توانایی کمتری در برنامه‌ریزیِ آینده‌نگرانه دارند.
پژوهش‌های بیشتر نشان می‌دهد که ضریب‌هوشیِ ذاتی یا هوش‌مان نیست که اهمیت دارد؛ بلکه موضوعْ قدرت افراد در کنترل خودشان است. مهارت حیاتی بچه‌هایی که توانسته بودند جلوی خودشان را بگیرند این نبود که نمی‌خواستند مارشمالوها را بخورند، بلکه این بود که توانستند حواس خود را از لذت پیشِ رویشان پرت کنند (برخی از آن‌ها برای این کار، زیر لب آهنگ‌هایی را زمزمه می‌کردند.)
درس مالیِ پژوهشی که پروفسور میشل انجام داد این است که اگر وسوسه شدید با وام گرفتن یا قرض گرفتن، ولخرجی کنید، باید قبل از هر چیزی از فکر کردن درباره‌ی چیزهایی که دل‌تان خواسته است دست بردارید، مثلاً می‌توانید پیش خودتان آهنگی را زمزمه کنید!
یک درس مالی مهم این است: اگر وسوسه شدید با وام گرفتن یا قرض گرفتن، ولخرجی کنید، باید قبل از هر چیزی از فکر کردن درباره‌ی چیزهایی که دل‌تان خواسته است، دست بردارید.
۳) کمتر از ۵۳ سال سن دارید، یا بیشتر از آن!
۵۳ سالگی سن مطلوب برای تصمیم‌گیری‌های مالی است؛ در هر طرف آن که باشید، احتمال اینکه اشتباه کنید زیاد است، اشتباهاتی مثل وام گرفتنِ بیش از حد، ناتوانی در محاسبه‌ی سود وام‌ها، پرداخت بیش‌ازمعمولِ دستمزد و حتی تخمین اشتباه قیمت خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنید.
پژوهشی از دانشگاه هاروارد و دانشگاه ملی سنگاپور نیز هشدار داده‌اند، حدود نیمی از افراد بالای ۸۰ سال دچار زوال عقل یا دیگر اختلال‌های شناختی می‌شوند که از توانایی‌شان در تصمیم‌گیری‌های مالیِ مهم به‌شدت می‌کاهد.
بر اساس یک پژوهش، نمره‌ی سواد مالیِ افراد بعد از ۶۰ سالگی هرساله ۱ درصد کاهش می‌یابد. طبق مرکز پژوهش‌های دانشگاه بوستون، اگرچه حدود نیمی از افراد بالای ۸۰ سال متوجه می‌شوند که برای امور مالی‌شان به کمک نیاز دارند و این کمک را دریافت می‌کنند، نیمه‌ی دیگر متوجه چنین چیزی نمی‌شوند و این کمک را دریافت نمی‌کنند.
در ضمن، پژوهش بلندمدتی که در انگلستان درباره‌ی تأثیر سن انجام شد، نحوه‌ی عملکرد حافظه و حل مسائل عددیِ مردانِ بالای ۵۰ سال را اندازه‌گیری کرد. این پژوهشگران دریافتند که توانایی‌های این افراد تا سنین ۶۰ تا ۶۴ سالگی ثابت باقی می‌ماند؛ اما پس از آن کم‌کم افول می‌کند. به‌طور میانگین، زمانی که به ۸۰ سالگی رسیده بودند، توانایی‌شان در یادآوریِ اعداد حدود ۳۰ درصد کاهش یافته بود.
یکی از دلایلی که ممکن است منجر به تصمیم‌های مالی نادرست شود، نبود خودکنترلی است. همیشه سعی کنید با خودکنترلی جلوی لذت‌های آنی کوچک را بگیرید تا همین لذت‌ها در آینده شما را گرفتار نکنند.
در مطلب بعدی به دیگر عواملی که ما را به گرفتن تصمیم‌های مالی غلط سوق می‌دهند، می‌پردازیم.
