پول یکی از اصلی‌ترین ارکان زندگی است. به‌همین دلیل داشتن سواد و مهارت کافی برای مدیریت پول نقش مهمی در موفقیت افراد ایفا می‌کند. به دانش و مهارت مدیریت پول در زندگی، سواد مالی می‌گویند. درک موضوعات مالی مثل پس‌انداز، بیمه و سرمایه‌گذاری برای بسیاری از افراد سخت است؛ اما همان‌طور که برای ورود به یک شغل و اجرای درست آن احتیاج به سواد کافی داریم، برای مدیریت صحیح امور مالی‌مان نیز یادگیری سواد مالی ضروری است؛ زیرا این سواد مالی است که به رفاه منتهی می‌شود.
سواد مالی به ما نشان می‌دهد داشتن درآمد یا پول زیاد لزوماً به معنای ثروتمند بودن نیست. ممکن است از خواندن این عبارت تعجب کرده‌باشید برای درک بهتر سواد مالی به مثال‌های زیر دقت کنید:
افراد معروف و ثروتمندی که از صفر شروع کرده‌اند؛
افرادی که در مسابقات و قرعه‌کشی‌ها شرکت کرده‌اند و پول زیادی به دست آورده‌اند؛ اما در مدت زمان کوتاهی آن را از دست داده‌اند؛
افرادی که هر روز سخت کار می‌کنند و پول بیشتری به دست می‌آورند؛ اما هرگز ثروتمند نمی‌شوند. حتی بسیاری از آن‌ها بیشتر از قبل بدهکار شده و مشکلات مالی پیدا می‌کنند؛
افرادی که ثروتمند نیستند و شما می‌دانید که درآمد ماهانۀ کمتری نسبت به شما دارند؛ ولی با کمال تعجب می‌بینید دستاوردهای مالی بیشتری از شما دارند. شاید حتی خانۀ بهتر، ماشین بهتر، املاک بیشتر و امنیت خاطر بیشتر. کسانی که نه‌تنها در آخر ماه پول کم نمی‌آورند، بلکه همواره مبلغ قابل توجهی نیز به عنوان پس‌انداز کنار گذاشته و هر از گاهی شما برای قرض گرفتن به آن‌ها مراجعه می‌کنید.
می‌دانید عامل موفقیت و شکست این افراد چیست؟ سواد مالی.
تعاریف رسمی از سواد مالی
تاکنون تعاریف متعددی از سواد مالی از سوی سازمان‌های بین‌المللی ارائه شده است:
سازمان همکاری و توسعه اقتصادی؛ سواد مالی را توانایی قضاوت آگاهانه و موثر درباره استفاده و مدیریت پول تعریف می‌کند. در تعریفی دیگر از این سازمان، سواد مالی ترکیبی از آگاهی، دانش، مهارت‌ها، گرایش و رفتارهای مالی لازم برای تصمیم‌گیری صحیح مالی و سرانجام، دستیابی به وضعیت مساعد مالی فردی است. این سازمان سواد مالی را برای افراد زیر 15 سال این‌گونه تعریف کرده است: «سواد مالی عبارت است از دانش و درک مفاهیم و مخاطرات مالی، مهارت‌ها، انگیزش و اطمینان برای به کار بستن آن‌ها به‌منظور اتخاذ تصمیم‌های اثربخش در طیفی از حوزه‌های مالی، در راستای بهبود رفاه جامعه و همچنین توانمندسازی افراد، جهت مشارکت در زندگی اقتصادی.» سازمان یونسکو، سواد مالی را توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روش‌های پس‌انداز و توازن دخل‌و‌خرج، تعریف می‌کند.
در جدیدترین تعریف سازمان یونسکو از سواد، توانایی ایجاد تغییر ملاک باسوادی قرار گرفته است؛ یعنی شخصی باسواد تلقی می‌شود که بتواند با استفاده از خوانده‌ها و آموخته‌های خود، تغییری در زندگی‌اش ایجاد کند.
ائتلاف جامپ استارت برای سواد مالی شخصی در سال 2007 در الگوی استانداردهای مالی شخصی خود، سواد مالی را چنین تعریف می‌کند: «سواد مالی، توانایی استفاده از دانش و مهارت‌ها در مدیریت کارآمد منابع مالی برای امنیت مالی در طول عمر شخص است.» طبق تعریف شورای ملی مدرسان مالی (NFEC)، سواد مالی داشتن مهارت و دانش در مسائل مالی جهت اخذ موثرترین رفتاری است که به بالاترین اهداف فردی، خانوادگی و جهانی منتهی می‌شود.
آمار سواد مالی در ایران
متأسفانه آمار افراد باسواد از لحاظ مالی در ایران بسیار پایین است و طبق تحقیقات سازمان یونسکو تنها ۲۰ درصد از جمعیت بزرگسال ایران از سواد کافی متوسط رو به بالا برخوردار هستند. جالب است بدانید که در بین کشورهای همسایه، امارات متحده، عراق، پاکستان، ترکیه، و حتی عربستان سعودی نیز آمار بهتری از این بابت دارند. این آمار ضعیف نشان‌دهنده لزوم توجه به این موضوع مهم است.
ضرورت سواد مالی
مطالعات نهادها و سازمان‌های بین‌المللی از جمله یونسکو و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) در زمینه سواد مالی نشان‌دهنده‌ی ارتباط مستقیم بین سواد مالی و رفاه مالی افراد جامعه است. یعنی هرچه سطح سواد مالی افراد یک جامعه بیشتر باشد، رونق مبادلات مالی و سطح رفاه افراد آن جامعه نیز افزایش می‌یابد. به علاوه، افراد توانمند، در زمان بحران‌های اقتصادی جامعه، عملکردی بهتری از خود نشان خواهند داد و اوضاع اقتصادی را به سمت ثبات و بهبود پیش خواهند برد. بنابراین اگر بتوانیم سواد مالی افراد جامعه را بالاتر ببریم، در کنار حل شدن مشکلات شخصی افراد، گره از مشکلات جامعه نیز باز خواهد شد.
مولفه‌های سواد مالی
وقتی از ارتقای سواد مالی صحبت می‌شود می‌بایست به اصول آن نیز پرداخت؛ چون با ارتقای سواد در این مهارت‌ها است که سواد مالی‌مان ارتقا می‌یابد. در کل فرد می‌بایست بر روی چهار اصلِ درآمد، خرج، پس‌انداز، قرض و نحوه مراقبت از پولش مسلط شود. حال که اصول سواد مالی را نام بردیم، اکنون قصد داریم شما را بیشتر با آن‌ها آشنا کنیم:
بودجه‌بندی
هر آدمی برای حفظ سرمایه‌اش و دوری از بدهی، نیاز دارد که مخارجش را مدیریت کند. آگاه بودن به میزان درآمد، مخارج و پولی که در انتهای هر ماه برای‌مان باقی می‌ماند نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کند که به آن بودجه‌بندی می‌گویند. با بودجه‌بندی تسلط بیشتری بر گردش پول‌مان خواهیم داشت و به موجب آن، پول‌مان را طبق برنامه‌ای که خودمان می‌چینیم، خرج نیازها و خواسته‌های‌مان خواهیم کرد. با داشتن بودجه و پایبندی به آن می‌توان عمر پول خود را افزایش دهیم. یعنی هم از بدهی مصون می‌مانیم، هم پس‌انداز برای‌مان باقی می‌ماند.
پس‌انداز
حتما نباید تمام پولی را که به دست می‌آوریم، خرج هزینه‌های امروزمان کنیم. اگر همیشه پول‌مان ته بکشد، دیگر نمی‌توانیم به آینده فکر کنیم و به قول معروف: هشت‌مان گروی نه‌مان خواهد بود. کسی که سواد مالی‌اش بالا باشد به‌خوبی می‌داند که با پس‌انداز مرتب پولش می‌تواند در آینده به اهداف بزرگ‌تری (که با پولِ یک ماه و دو ماه نمی‌تواند) برسد. پس‌انداز داشتن همچنین در مواقع اضطراری و روز مبادا نیز به کارمان می‌آید. اگر پس‌انداز نداشته باشیم در شرایط نیاز به پول (مثلا از دست دادن شغل یا بروز هزینه‌های درمانی)، مجبوریم از جای دیگر قرض کنیم و زیر بار بدهی برویم.
مدیریت بدهی
خیلی‌ها تمام دوران بزرگسالی خود را با بدهی می‌گذرانند. هر فرد با ارتقای سواد مالی‌اش می‌فهمد که بدهی دشمن او است که می‌بایست هر چه زودتر از شر آن خلاص شود. بدهی‌ها انواع و اقسام مختلفی دارند ولی رایج‌ترین‌شان هنگامی پیش می‌آید که فرد بیش از توان درآمدش خرج کند. در این شرایط یا زیر بار قسط رفته، یا بالاخره باید برود. بدهی‌ها انسان را از لحاظ مالی عقب نگاه می‌دارند؛ زیرا فرد آن پولی را که می‌تواند پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری کند مجبور است پای بدهی‌هایی که اغلب مشمول سود بازپرداخت نیز می‌شود، بریزد.
سرمایه‌گذاری
ما هر روز پول‌مان را به اشکال مختلف خرج می‌کنیم. برخی از این مخارج مانند خرید مایحتاج خانه و قبوض جزء هزینه‌هایی هستند که برای آینده‌مان عایدی ندارند؛ ولی اگر پول‌مان را خرج خرید سرمایه‌ای مثل سهام در بازار بورس، اوراق بهادار، املاک و حتی ارز کنیم، در واقع آن را برای آینده‌مان سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. اگر سواد مالی داشته باشیم می‌دانیم که سرمایه‌گذاری، ریسکی است که با بخشی از پول‌مان انجام می‌دهیم تا در آینده بتوانیم با سود بیشتر از آن بهره ببریم. پولی که خرج سرمایه‌گذاری می‌شود، فرد را از لحاظ مالی جلو می‌اندازد.
بیمه و بازنشستگی
همان‌طور که گفتیم با پس‌انداز و سرمایه‌گذاری پول می‌توان امنیت آینده را بالا برد. یکی از بهترین این امنیت‌ها بیمه و بازنشستگی است. بسیاری از مردم تنها به این خاطر به سر کار می‌روند که بتوانند در پیری بازنشستگی مناسبی داشته باشند. به این ترتیب ماهیانه بخشی از پول خود را در حساب‌های مخصوص بازنشستگی پس‌انداز می‌کنند.
همچنین با خرید انواع بیمه‌ها نیز می‌توانیم خود را از بسیاری مخارج در آینده مصون بداریم. برای مثال خرید بیمه درمانی در هنگام نیاز به خدمات درمانی، حسابی ما را از لحاظ مالی جلو می‌اندازد. بیمه‌ها، خصوص بیمه عمر نیز مانند بازنشستگی نوعی پس‌انداز به شمار می‌روند. این پس‌اندازها به مرور زمان بیشتر و بیشتر شده و به آن سود نیز تعلق می‌گیرد. فردی که از سواد مالی کافی برخوردار باشد، ارزش این پس‌اندازها را بهتر درک می‌کند.
سواد مالی را جدی بگیریم
فقدان سواد مالی می‌تواند منجر به عواقب بدی مانند انباشتگی بدهی شود؛ زیرا یا تصمیمات خرج اشتباه اتخاذ شده یا به اندازه کافی برای آینده آماده نبوده‌ایم. اگر سواد مالی‌مان پایین باشد توجه و تسلط‌مان به پول و کاری که با آن انجام می‌دهیم نیز پایین خواهد بود. وقتی برای پول‌مان برنامه نداشته باشیم، پول‌مان خرج چیزهایی می‌شود که به آن‌ها نیازی نداریم و نتیجتا برای جبران موارد ضروری زندگی، پول کم می‌آوریم.
